मानव जीवनको यात्रामा “बुबा” एउटा अमूल्य आधार हुन् । बुबा भनेको केवल जन्म दिने मात्र होइन, जीवनलाई दिशा, मूल्य र नैतिकताको बाटो देखाउने मार्गदर्शक पनि हुन् । हामीलाई आकाश जस्तै फैलिँदो सम्भावनामा उड्न पंखा दिने, र धरती जस्तै स्थिर भएर उभिन शक्ति दिने त्यही व्यक्तित्व बुबा हुन् ।
यसो त जीवनलाई बुझ्ने हो भने यो केवल सास फेर्ने प्रक्रिया होइन, यो अनुभवको निरन्तरता हो । जन्मदेखि मृत्युका बीच हामीलाई सुम्पिएको सबैभन्दा ठूलो धरोहर हो—परिवार । हो त्यही परिवारमा आमाको माया दूधझैँ न्यानो र कोमल हुन्छ भने बुबाको माया आकाशझैँ विशाल, धरतीझैँ दृढ र अटल हुन्छ । आमाले जीवन दिन्छिन्, तर बुबाले जीवनलाई अर्थ र दिशा दिन्छन् ।
यही बुबाप्रतिको श्रद्धा, आदर र स्मरणको पर्व हो—कुशे औँसी । यस दिनलाई हामीले बुवाको मुख हेर्ने दिन पनि भन्छौं । नाम सुन्दै मनमा एउटा अव्यक्त कृतज्ञता जाग्छ—“जसले मलाई बोक्दै, उठाउँदै, पढाउँदै, घाम–पानी, आँधी–तुफानबाट जोगाउँदै आजको म बनाए, त्यो अनुहार फेरि एकपटक हेरौँ, त्यो अनुहारलाई फेरि एकपटक सम्मान गरौँ।”
कुश र कुशे औँसीको वैदिक र पौराणिक पृष्ठभूमि :
वैदिक साहित्यमा कुशलाई “पवित्र घाँस” भनिएको छ । ऋग्वेददेखि यजुर्वेदसम्म कुशलाई शुद्धता, संरक्षण र धार्मिक कार्यको आधार मानिएको छ । कुश बिना कुनै श्राद्ध, यज्ञ वा पितृकार्य सम्पन्न हुँदैन भन्ने मान्यता छ ।
ऋग्वेदमा उल्लेख छ: “कुशा धर्मस्य आधारः” अर्थात् कुश धर्मको आधार हो । महाभारतमा पनि कुशको प्रयोगलाई देवतासम्म पुग्ने माध्यमका रूपमा चित्रण गरिएको छ ।
यसै कारण कुशे औँसीको दिनमा घर–घरमा कुश भित्र्याइन्छ र पितृकार्य सुरु गरिन्छ । पितृऋणलाई तिर्ने दिनका रूपमा यसलाई हेरिन्छ । बुबा त पितृको प्रत्यक्ष प्रतीक मानिन्छन्, जसको आशीर्वाद सन्तानका लागि अमूल्य सम्पत्ति हो ।
धार्मिक महत्त्व,
कुशे औँसी धार्मिक दृष्टिले अत्यन्त पवित्र दिन हो ।यस दिन पितृहरूलाई तर्पण, श्राद्ध र दानद्वारा स्मरण गरिन्छ । बुबा जिवित भएमा उनका खुट्टामा ढोग गरी आशीर्वाद लिन्छन्, दिवंगत भएमा तर्पण र पिण्डदानमार्फत् सम्झिन्छन् ।
हिन्दू धर्ममा तीन ऋणको उल्लेख छ—ऋषिऋण, देवारिण र पितृऋण । यीमध्ये पितृऋणलाई सबैभन्दा ठूलो ऋण भनिन्छ । सन्तानले बुबाको सेवा, सम्मान र आज्ञापालनद्वारा मात्र यसलाई तिर्न सक्छ । यसरी कुशे औँसीले हामीलाई धर्म, संस्कार र कृतज्ञताको पाठ पढाउँछ ।
सामाजिक महत्त्व,
धार्मिकताभन्दा बाहिर गएर हेरियो भने कुशे औँसी समाजलाई नै बाँध्ने पर्व हो । यो दिन सन्तानहरू जहाँ भए पनि बुबासँग भेट्न घर फर्किन्छन् । परिवारमा पुनर्मिलन, आत्मीयता र प्रेमको वातावरण सिर्जना हुन्छ । समाजमा “बुबा सम्मान गर्नुपर्ने व्यक्तित्व” भन्ने चेतना फैलिन्छ, जसले सामाजिक सद्भाव र मूल्यप्रणालीलाई बल दिन्छ । यसरी हेर्दा कुशे औँसी केवल व्यक्तिगत श्रद्धा मात्र होइन, समाजलाई पनि अनुशासन र संस्कारमा बाँध्ने शक्ति हो ।
वैज्ञानिक दृष्टिकोण,
हामीले प्रायः धार्मिक पर्वलाई केवल विश्वासको चश्माबाट हेर्छौं, तर कुशे औँसीलाई वैज्ञानिक दृष्टिले पनि बुझ्न सकिन्छ ।
कुशको वैज्ञानिक उपयोगिता:
कुशमा एन्टिब्याक्टेरियल गुण हुन्छ ।
यसले पानी शुद्ध पार्छ र वातावरणलाई प्रदूषणमुक्त बनाउँछ । त्यसैले प्राचीन ऋषिमुनिहरूले कुशलाई शुद्धताको प्रतीक मानेका थिए ।
पितृपूजाको मनोवैज्ञानिक पक्ष: दिवंगत बुबा–पुर्खालाई सम्झेर तर्पण गर्दा मानिसमा आत्मसन्तोष बढ्छ । यसले मानसिक तनाव घटाउँछ र जीवनलाई आशावादी दृष्टिले हेर्न मद्दत गर्छ ।
बुबासँगको सम्बन्धको वैज्ञानिकता: पिता–सन्तान सम्बन्धले बालबालिकामा आत्मबल र आत्मविश्वास जगाउँछ । वैज्ञानिक अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि बुबाको सक्रिय संलग्नताले सन्तानको मानसिक विकास, निर्णय क्षमता र सामाजिक व्यवहारलाई सकारात्मक प्रभाव पार्छ । यसरी कुशे औँसीको प्रत्येक अभ्यासमा कुनै न कुनै वैज्ञानिक सार लुकेको छ ।
बुबाको साहित्यिक चित्रण :
बुबा भनेको जीवनको यात्रा सहज पार्ने अदृश्य सहारा हुन् । बुबा आकाश हुन्—जसको विशाल नीलिमा भित्र सन्तानले स्वतन्त्रताका पंख फैलाउँछ । बुबा धरती हुन्—जसको कठोरता भित्र सन्तानले स्थायित्व पाउँछ बुबा नदी हुन्—जसको निरन्तर बगाइले जीवनलाई उर्वरता दिन्छ । बुबा दीपक हुन्—जसको उज्यालोमा सन्तानले अन्धकारबाट बाटो पाउँछ । जीवनमा कहिलेकाहीँ बुबा कठोर देखिन्छन्, उनीहरूको वाणीमा आदेश हुन्छ, आँखामा कठोरता । तर त्यो कठोरतामा पनि प्रेम छ, त्यो आदेशमा पनि सुरक्षा छ ।
कुशे औँसी हाम्रो जीवनलाई दुई तरिकाले स्पर्श गर्छ । एकातिर यसले हामीलाई बुबाप्रतिको कृतज्ञता प्रकट गर्ने अवसर दिन्छ, अर्कोतिर यसले पितृ–संस्कार, धर्म र परम्पराको स्मरण गराउँछ । यस दिन बुबा जीवित भए उनीसँग प्रेम र आदर व्यक्त गर्ने, दिवंगत भए उनीहरूको सम्झनामा आँसु सिञ्चेर तर्पण गर्ने अवसर पाइन्छ । यसैले भन्न सकिन्छ – कुशे औँसी केवल चाड मात्र होइन, यो हाम्रो आत्मा, संस्कार र जीवनलाई बुबासँग पुनः जोड्ने पूल हो ।
लेखक :
किशोर आचार्य , काठ्माडौँको चाबहिल स्थित मनाश्लु वर्ल्ड कलेज कक्षा ११ , विज्ञान संकायमा अधयरत छात्र हुन् ।
