काठमाडौंको एउटा गाउँ आलापोट । , जहाँ एक समय थियो जब यहाँका बासिन्दाहरू एक गाग्री पानीका लागि घण्टौं पैदल हिंड्थे, कतै चोर्नु पर्ने, कतै माग्नु पर्ने अवस्था थियो। बालबालिका स्कूल छुटाएर पानीको जार बोकेर उकालो झरेर झोला भर्ने काममा लाग्थे। त्यही आलापोट आज हरेक घरमा धारा भएको गाउँ बनेको छ। यो परिवर्तन अचानक आएन, बरु दशौँ वर्षको संघर्ष, निष्ठा र आत्मत्यागको फलस्वरूप सम्भव भएको हो।

यसै ऐतिहासिक यात्रालाई नयाँ पुस्तासम्म पुर्‍याउने, तिनलाई पुराना पुस्ताको दुःख सम्झाउने तथा भविष्यका लागि चेतावनी दिने उद्देश्यले आयोजित गरिएको थियो – पानी कचहरी।

शनिबार यो विशेष कार्यक्रमको आयोजना संविधानसभा सदस्य तथा बागमती प्रदेशका पूर्वमन्त्री रामेश्वर फुँयालले गर्नुभएको हो। यो केवल भेला मात्र थिएन, यो एउटा आत्मालाप थियो, जहाँ गाउँलेहरूले विगतलाई सम्झिए, दुःखलाई उजागर गरे, र भविष्यको चिन्ता गरे।

कार्यक्रमको मुख्य केन्द्रबिन्दुमा थिए – शिबराम बस्नेत। गाउँलेहरूले उनलाई प्रेमपूर्वक पानीका देवता भनेर पुकार्छन्। बस्नेत कुनै नेता होइनन्, कुनै सरकारी अधिकारी होइनन्, तर उनी यो गाउँको सबैभन्दा ठूलो परिवर्तनका आधार हुन्। शिबपुरी वनक्षेत्रभित्र रहेको पानीको मुहानमा उनी नियमित पुग्थे – कहिले बन्यजन्तुसँग जुध्दै, कहिले वर्षातको भेलसँग जुध्दै, कहिले भोकै पेट, कहिले थाकेका खुट्टासहित। तर उनले कहिल्यै थकाइ मानेनन्। उनी कहिल्यै पछि हटेनन्।

आजको दिनमा घरघरमा बगेको पानी कहाबाट आउँछ भन्ने कुरा धेरैलाई थाहा छैन। तर त्यो पानीको मूलमा शिबराम बस्नेत जस्ता व्यक्तिको पसिना मिसिएको छ।

बस्नेतले अब भनेका छन् – “गाउँमा अहिले पानी पुगेको छ भन्नेमा खुसी हुनु गलत हुनेछ। बस्ती बढ्दैछ, स्रोत सुक्दैछ, विकल्प सोच्ने बेला यही हो।”

कार्यक्रममा पूर्वमन्त्री फुँयालले सम्झिए – “२०५१ सालमा आलापोटलाई नमुना गाउँ बनाउने घोषणासँगै मैले गा.वि.स अध्यक्षको हैसियतमा एक घर एक धारा अभियान सुरु गरेको थिएँ। अहिले त्यो अभियान देशव्यापी बन्न पुगेको छ।”

अझ अघि बढ्दै, गा.वि.सका तत्कालीन सचिव रामशरण फुँयालले बताए – “२०३५/३६ सालतिर पानीको चरम अभाव थियो। त्यसपछि २०४० सालमा बच्चुराम फुँयालको अगुवाइमा गाउँमा ३५ वटा धारा जडान गरेर पाइपमार्फत पानी ल्याउने काम थालिएको हो। छिमेकी गाउँहरू डाँछी, भद्रवास, इन्द्रायणीबाट श्रमदान गरेर हाम्रो गाउँमा पानी ल्याउन सहयोग गरिएको थियो।”

त्यो समयका ती मेहनतहरू अहिले कतिको सम्झनामा छन्? शायद गन्ने जम्मा मुट्ठीभर होलान्। त्यसैले नै यस्तो कचहरी आवश्यक बन्यो – सम्झनका लागि, बुझ्नका लागि।

कार्यक्रममा कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिकाका पहिलो नगरप्रमुख कृष्णहरी थापाले आफ्नो कार्यकालको अनुभव बाँड्दै भने – “गोठाटारको बाटो, गागल गागलको पानी, गोठाटार भन्ने नारासहित खानेपानीको अभियान चलाइएको थियो। तर अहिले नगरपालिकाले कर उठाएर भ्रमण र मालामा खर्च गरेको देख्दा दुख लाग्छ। खानेपानी, बाटो, ढलजस्ता सेवा प्रवाहमा बजेट लगानी हुनु आवश्यक छ।”

त्यस्तै आलापोट खानेपानी तथा सरसफाई उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष भक्तलाल नगरकोटीले भने – “काम गर्न नसक्नेले पद नलिने होस्, खानेपानीजस्तो संवेदनशील क्षेत्रमा केवल पद खोज्ने प्रवृत्ति घातक हुन्छ।”

उपभोक्ता प्रदिप फुँयालले भने – “खानेपानीमा शुद्धता छैन, मुहान दर्ता छैन, भविष्यमा कुनै दिन खोसिने अवस्था आउँछ भने पनि डर लाग्छ। नगरपालिकाले यो विषयमा पूर्ण बेवास्ता गरेको छ।”

सहभागी चन्दा थापा खड्काले भने – “शिक्षा, स्वास्थ्य र खानेपानीजस्ता आधारभूत सेवामा कुनै पनि दल, नेता वा संगठनले राजनीतिलाई स्थान दिनुहुँदैन।”

आलापोटको पानीको कथा कुनै सामान्य विकास कथा होइन। यो एउटा युगको सन्देश हो – जहाँ केही मानिसहरूले आफ्नो जीवन अरूका लागि समर्पण गरे। आज हामी पानी पाउँछौं, तर त्यो पाउनुका पछाडि हजारौं पाइला छन्, थुप्रै नमीठा पलहरू छन्, र कहिल्यै हार नमान्ने अठोट छ।

पानी कचहरीले त्यो सब भुलिएको यात्रा पुनः सम्झायो। तर यो सम्झना यतिमै सीमित नहोस् – यो अबको सोचको बीउ बनोस्। पानी आयो भनेर मात्र बस्ने होइन, पानी जोगाउने र भविष्यका लागि तयारी गर्ने अभियान आजैदेखि थालौं।